2.4. Αξιολόγηση κύριων στοιχείων βιοποικιλότητας

Αξιολογώντας τη συνολική κατάσταση των υγροβιότοπων της Μικρής Πρέσπας μπορέσαμε να προσδιορίσουμε την επέκταση των καλαμιώνων στο μεγαλύτερο τμήμα των περιοχών που πλημμύρισαν την άνοιξη από την ανερχόμενη στάθμη της λίμνης ως βασική πίεση που οδηγεί σε υποβάθμιση της συνολικής ποικιλομορφίας του οικοσυστήματος της λίμνης, στερώντας βασικά από πολλά μεγάλα και σπάνια υδρόβια πτηνά τους βιότοπους διατροφής τους, περιορίζοντας έτσι την αύξηση του πληθυσμού τους, καθώς επίσης επηρεάζοντας αρνητικά την αναπαραγωγική επιτυχία αρκετών φυτόφιλων ψαριών. Ως εκ τούτου, ελήφθη η απόφαση να παρέμβουμε  διαχειριστικά   και να επιχειρήσουμε τον καθαρισμό ορισμένων περιοχών από καλάμια και τη δημιουργία πιο ανοιχτών χώρων με αβαθή νερά για πτηνά και ψάρια.  Από την αρχή οδηγηθήκαμε στο συμπέρασμα  ότι η διαχείριση θα έπρεπε να λάβει τη μορφή κοπής, καταστροφής ή βόσκησης των καλαμιών σε διάφορα μέρη που πιθανότητα θα έπρεπε να αλλάζουν από χρόνο σε χρόνο.   

Μια  από τις βασικές μας έγνοιες πριν από την έναρξη οποιασδήποτε διαχειριστικής παρέμβασης ήταν η καταγραφή της κατάστασης των εννέα ειδών υδρόβιων πτηνών για τα οποία υποψιαζόμασταν ότι πιθανότατα είχαν επηρεαστεί από τη συρρίκνωση των χώρων διατροφής τους, δηλαδή των δύο ειδών πελεκάνων, τη λαγγόνα, τα τέσσερα είδη ερωδιών, τη χαλκόκοτα και τη βαλτόπαπια. Η χρήση των χώρων διατροφής από τα στοχευόμενα είδη καθώς και τα μεγέθη του πληθυσμού τους, εκτιμήθηκαν αρχικά το 2017, όμως επειδή το έτος αυτό ήταν πολύ ξηρό, επεκτείναμε την καταμέτρηση στο επόμενο, αρκετά  υγρό, έτος 2018. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν περιλάμβαναν μετρήσεις από εποπτικά σημεία μεταξύ τέλους Ιανουαρίου και Μαΐου, μετρήσεις «άφιξης-αναχώρησης» στις αποικίες και μετρήσεις φωλιών σε φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από μη επανδρωμένα εναέρια μέσα.   

Το μέγεθος του αναπαραγωγικού πληθυσμού των Αργυροπελεκάνων υπολογίστηκε σε 1,266 ζεύγη και η επιτυχία αναπαραγωγής σε 0.73 νεοσσούς ανά φωλιά. Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός του ροδοπελεκάνου υπολογίστηκε σε 588 ζεύγη και η επιτυχία αναπαραγωγής σε 1.2 νεοσσούς ανά φωλιά. Μετρήσαμε επίσης 2,051 φωλιές λαγγόνων, 135 φωλιές αργυροτσικνιάδων, 100 φωλιές λευκοτσικνιάδων, 89 φωλιές νυχτοκοράκων, 31 φωλιές κρυπτοτσικνιάδων, και 1 φωλιά χαλκόκοτας.  Οι πληθυσμοί των τεσσάρων τελευταίων ειδών ήταν μικρότεροι το 2018 από ότι ήταν το 2017. Η επιτυχία αναπαραγωγής των αργυροτσικνιάδων για το 2018 ήταν 2.2-2.5 μικρά ανά φωλιά, πολύ υψηλότερη από ότι ήταν το 2017 (1 μικρό/φωλιά). Ο αναπαραγωγικός πληθυσμός της βαλτόπαπιας υπολογίστηκε στα 4-8 ζεύγη.  

Όσον αφορά τη συχνότητα χρήσης των χώρων αναζήτησης τροφής, τα αποτελέσματά μας έδειξαν ότι ο συνολικός πλούτος των ειδών το 2018 (24 είδη) ήταν σχεδόν τρεις φορές υψηλότερος σε σχέση με το 2017 (9 είδη), ενώ η μέση αφθονία το 2018 (106 άτομα ανά δειγματοληψία) ήταν υπερδιπλάσια από ότι το 2017 (46 άτομα ανά δειγματοληψία).  Τα περισσότερα είδη και οι υψηλότερες πυκνότητες παρατηρήθηκαν σε τόπους δειγματοληψίας στο βόρειο τμήμα της λίμνης, μεταξύ Σλάτινας Λαιμού και Κούλας. Κατά τη διάρκεια του διαστήματος Μαΐου – Ιουνίου υψηλά ποσοστά όλων των ειδών, εκτός του νυχτοκόρακα, χρησιμοποιούσαν χώρους διατροφής στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας, ενώ πρακτικά το 100% των νυχτοκοράκων τρέφονταν στη Μικρή Πρέσπα. Τα συνολικά μας αποτελέσματα επιβεβαίωσαν ότι η προτεραιότητα διαχείρισης θα πρέπει να δοθεί κυρίως σε περιοχές του βορείου τμήματος της Μικρής Πρέσπας.    

Εικόνα 1: Γραφική απεικόνιση των αποτελεσμάτων  παρακολούθησης από τη χρήσης των χώρων διατροφής των υδρόβιων πουλιών (είδη – στόχοι του προγράμματος) κατά το 2018. Η διάμετρος του κύκλου καταδεικνύει τον αριθμό ειδών που καταγράφεται σε κάθε περιοχή. Το χρώμα της κάθε περιοχής εκπροσωπεί τον δείκτη αφθονίας (κίτρινο = πολύ χαμηλός, κόκκινος = πολύ υψηλός). 

Αναγνωρίσαμε ωστόσο, ότι το δυναμικό και σύνθετο σύστημα διεπαφής  καλαμιώνων και ανοιχτού νερού είναι ένας βιότοπος που χρησιμοποιείται και από πληθώρα άλλων οργανισμών. Μέσα από τη γνώση μας για τις τάσεις του πληθυσμού και τα χαρακτηριστικά του κύκλου ζωής των υδρόβιων πτηνών και ψαριών – στόχων, θα μπορούσαμε εύκολα να προβλέψουμε τις επιπτώσεις τής διαχείρισης σε αυτά, αλλά δεν είχαμε καμία γνώση του τι θα σήμαινε αυτό για άλλους οργανισμούς που χρησιμοποιούν αυτόν το βιότοπο. Το κύριο μέλημά μας ήταν δύο πράγματα:  α. να αποφύγουμε παρεμβάσεις σε συγκεκριμένες περιοχές που ενδέχεται να έχουν μεγάλη σημασία για ορισμένα είδη·  και β. να εξασφαλίσουμε ότι το συνολικό μωσαϊκό των ανενόχλητων και διαχειριζόμενων περιοχών που θα θέλαμε να δημιουργήσουμε δεν θα είχε αρνητικές επιπτώσεις για οποιεσδήποτε ομάδες ειδών. Αποφασίσαμε να επικεντρωθούμε σε φυτά και σπονδυλωτά επειδή από μια ανασκόπηση του διαθέσιμου όγκου γνώσεων δεν υπήρχαν καν μικρές ενδείξεις που να υπονοούν ότι ένα τέτοιο είδος διαχείρισης θα μπορούσε να αποτελέσει κίνδυνο για τις κοινότητες ασπόνδυλων των καλαμιών. Ως εκ τούτου, επιλέξαμε φυτά, αμφίβια, στρουθιόμορφα πτηνά των καλαμιώνων και μικρά θηλαστικά, καθώς επίσης και την ευρωπαϊκή βίδρα, όλοι οργανισμοί που διαβιούν  ολόκληρο ή μεγάλο μέρος της ζωής τους σε αυτόν τον μεταβατικό βιότοπο που αποτελείται από καλαμιώνες – υγρά λιβάδια – και ρηχά νερά.  

Στη μελέτη του για τα φυτά και τις φυτοκοινωνίες τους, ο Φωτιάδης (2017) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρχε υψηλότερος χλωριδικός πλούτος και περισσότεροι τύποι βλάστησης σε περιοχές που υφίσταντο διαχείριση  με χορτοκοπή ή/και βοσκή. Κατά την απουσία διαχείρισης, επικρατούσαν μονοειδικές φυτοκοινότητες κοινών καλαμιών (Phragmites australis) και στενόφυλλου ψαθιού(Typha angustifolia).  Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μόνο λίγες μικρές περιοχές γύρω από τμήματα βιότοπων τύπου 3150 (Φυσικές ευτροφικές λίμνες με τύπους βλάστησης Magnopotamion ή Hydrocharition) θα πρέπει να παραμένουν εκτός οποιουδήποτε καθεστώτος διαχείρισης, προκειμένου να προστατεύεται ο βιότοπος από τα κύματα.   

Εικόνα 2: Καταγεγραμμένη χλωριδική ποικιλότητα στη λίμνη Μικρή Πρέσπα (κίτρινο = πολύ χαμηλή παρουσία ειδών, ανοιχτό πορτοκαλί = χαμηλή παρουσία ειδών, πορτοκαλί = μέτρια παρουσία ειδών, κόκκινο – υψηλή παρουσία ειδών)

Οι Σωτηρόπουλος κ.α. (2017) μελέτησαν τα αμφίβια και αναγνώρισαν ότι, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις η διαχείριση των καλαμιώνων αποδείχθηκε επωφελής για την ποικιλομορφία και τους πληθυσμούς των αμφιβίων, η υπάρχουσα γνώση ήταν ακόμα περιορισμένη. Αξιολόγησαν τον αριθμό ειδών  και τις πυκνότητες των αμφιβίων σε 13 προεπιλεγμένα τμήματα των καλαμιώνων και στις δύο λίμνες,  προκειμένου να εκτιμήσουν την κατάσταση του πληθυσμού τους και να παράγουν τις αναγκαίες γνώσεις για την ενημέρωση της σωστής επιλογής των χώρων διαχείρισης και την επακόλουθη αξιολόγηση της εφαρμοζόμενης διαχείρισης.  Η μελέτη πρόσθεσε αρκετά νέα δεδομένα για την περιοχή των Πρεσπών. Μεταξύ αυτών, διάφορες νέες τοπικές καταγραφές για τον Μακεδονικό Λοφιοφόρο Τρίτωνα (Triturus macedonicus). Γενικά καταγράφηκαν διαφορές ως προς τη σύνθεση των ειδών και την πυκνότητα των προνυμφικών σταδίων των αμφιβίων, με τους καλαμιώνες να παρουσιάζουν υψηλότερους δείκτες ποικιλίας σε σύγκριση με γειτονικούς βιότοπους. Από την άλλη, παρατηρήθηκε αυξημένη πυκνότητα προνυμφών στα υγρά λιβάδια. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι τόποι που παρουσίαζαν αυξημένη ποικιλία αμφιβίων αποτελούνταν από ένα μωσαϊκό βιότοπων, καθώς τα διαφορετικά είδη αμφιβίων καταλαμβάνουν διαφορετικές θέσεις. Ως εκ τούτου, μια σωστή στρατηγική διαχείρισης που θα δημιουργούσε ανοιχτές ρηχές περιοχές και που θα συντηρούσε ταυτόχρονα κομμάτια αδιατάρακτων καλαμιώνων, αναμενόταν να αυξήσει την ποικιλομορφία των αμφιβίων και να διασφαλίσει τη διατήρηση του Μακεδονικού Λοφιοφόρου Τρίτωνα στην περιοχή.  

Ο Μπούνας (2017) πραγματοποίησε την απογραφή των στρουθιόμορφων πτηνών στους καλαμιώνες της Μικρής Πρέσπας. Οι καλαμιώνες αποτελούν σημαντικούς βιότοπους για τα πτηνά, περιλαμβανομένων ορισμένων σπάνιων και ευάλωτων ειδών.  Οι μετρήσεις σε 22 σημεία απογραφής χρησιμοποιήθηκαν για να εκτιμηθούν οι πυκνότητες και η ποικιλία των στρουθιόμορφων πτηνών στους καλαμιώνες . Συνολικά καταγράφηκαν 54 είδη, αλλά οι αναλύσεις περιορίστηκαν σε εννέα είδη που ενδημούν αποκλειστικά στους καλαμιώνες  τουλάχιστον για κάποιο μέρος του ετήσιου κύκλου τους.  Η τσιχλοποταμίδα (Acrocephalus arundinaceus) ήταν το πιο συνηθισμένο είδος, ακολουθούμενη από την καλαμοποταμίδα (Acrocephalus scirpaceus). Η τσιχλοποταμίδα παρουσίασε επίσης την υψηλότερη σχετική αφθονία, κυριαρχώντας στις περισσότερες περιοχές που ερευνήθηκαν. Ο μουστακαλής (Panurus biarmicus) ήταν πιο συνηθισμένο είδος στις περιοχές Άγιος Αχίλλειος, Βρωμολίμνες και Εκβολή, ενώ η καλαμοποταμίδα παρουσίασε την ύψιστη πληθυσμιακή πυκνότητα στην περιοχή Βρωμολίμνες. Ο υψηλότερος πλούτος ειδών παρατηρήθηκε στις περιοχές Σλάτινα, Οπάγια και Πλατύ, ενώ από την άλλη, οι περιοχές Δασερή, Άγιος Νικόλαος και Λάτσιστα παρουσίασαν τον χαμηλότερο πλούτο σε είδη. Η σχοινοποταμίδα (Acrocephalus schoenobaenus) ήταν το πιο συνηθισμένο είδος στο παρελθόν, ενώ η βαλτοποταμίδα (Acrocephalus palustris) βρέθηκε – σχεδόν αποκλειστικά – στο βόρειο τμήμα της λίμνης.  Φάνηκε ότι οι περιοχές με χαμηλή ποικιλίαστρουθιόμορφων πτηνών, όπου κυριαρχεί η τσιχλοποταμίδα, όπως είναι οι καλαμιώνες στην Πύλη, καθώς επίσης και τμήματα της περιοχής από τη Μικρολίμνη έως τη Μπούσκανη, θα μπορούσαν εύλογα να είναι καλές υποψήφιες. Η αφθονία των τσιχλοποταμίδων θα επηρεαστεί πιθανότητα ελαφρώς, ενώ θα μπορούσαν να προκύψουν ευκαιρίες για άλλα είδη να αποικίσουν τις περιοχές. Θα ήταν σκόπιμο να αποφεύγεται η κοπή καλαμιών σε περιοχές με υψηλές πυκνότητες πτηνών όπως είναι ο μουστακαλής και το καλαμοτσίχλονο, καθώς επίσης και σε περιοχές με ήδη μεγάλη ποικιλία πτηνών, όπως είναι η Σλάτινα, η Οπάγια και το Πλατύ. 

Εικόνα 3: Συνοπτική γραφική απεικόνιση της σχετικής αφθονίας του κάθε είδους που παρατηρήθηκε σε κάθε περιοχή. Τα νούμερα αντιστοιχούν σε κωδικούς περιοχών (βλ. πάνω αριστερά) 

Ο Θεοδωρόπουλος (2017) διερεύνησε την χωρική κατανομή της βίδρας  (Lutra lutra). Η μελέτη ακολούθησε την τυποποιημένη μεθοδολογία για τη βίδρα, η οποία βασίζεται σε μια συστηματική δειγματοληπτική έρευνα για  ενδείξεις παρουσίας βιδρών στο πεδίο.  Με τη μελέτη, ρίχτηκε λίγο περισσότερο φως στις περιοχές κατανομής και πιθανής αναπαραγωγής της βίδρας. Το είδος διαπιστώθηκε ότι καταλαμβάνει όλους τους διαθέσιμους βιότοπους που βρίσκονται στη Μικρή Πρέσπα. Η διασφάλιση ότι ένας επαρκής αριθμός περιοχών καλαμιώνων – της κατάλληλης έκτασης και θέσης – θα παραμείνει αδιατάρακτος, είχε μεγάλη σημασία προκειμένου να διατηρηθεί ένας υγιής πληθυσμός βίδρας. Δεκατέσσερις «πιθανές» περιοχές θηλυκών βιδρών εντοπίστηκαν στα κεντρικά και βόρεια τμήματα της λίμνης. Στη συνέχεια οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν στον εντοπισμό των καταλληλότερων σημείων για την πιθανή παρουσία των τόπων αναπαραγωγής κατά μήκος αυτών των 14 «πιθανών περιοχών», οι οποίες θα μπορούσαν δυνητικά να διατρέχουν κίνδυνο από επεμβάσεις κοπής καλαμιών. Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις σχετικές παραμέτρους, δημιουργήθηκε ένας χάρτης που σκιαγραφούσε τις προτεινόμενες «φιλικές προς την βίδρα περιοχές διαχείρισης», που βασιζόταν στο μέγιστο των γνώσεών  μας και στην κατανόηση των απαιτήσεων του είδους.  

Προτεινόμενη βιβλιογραφία:

Ανατρέξτε στις αρχικές αναφορές της έρευνας για τη βιοποικιλότητα στους ακόλουθους συνδέσμους:

Υδρόβια πουλιά: Εκτίμηση της κατάστασης του πληθυσμού, της χρήσης ενδιαιτημάτων διατροφής και της φαινολογίας των ειδών στόχων για το 2018

Ποικιλότητα της χλωρίδας: Καταγραφή χλωριδικής ποικιλότητας της Μικρής Πρέσπας

Αμφίβια: Εκτίμηση της ποικιλότητας των αμφίβιων στους καλαμιώνες των λιμνών Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα

Στρουθιόμορφα είδη (στα αγγλικά): Καταγραφή των στρουθιόμορφων ειδών στους καλαμιώνες της λίμνης Μικρή Πρέσπα

Μικρά χερσαία θηλαστικά (στα αγγλικά): Μελέτη των (χερσαίων) μικρών θηλαστικών κατά μήκος του καλαμιώνα της Μικρής Πρέσπας

Βίδρα (στα αγγλικά): Μελέτη σχετικά με την παρουσία της βίδρας (Lutra lutra) στη Μικρή Πρέσπα