3.3. Προγραμματισμός της διαχείρισης βλάστησης στη λίμνη Μικρή Πρέσπα

Στο κεφάλαιο αυτό θα περιγράψουμε, τους σκοπούς και τους ετήσιους στόχους της διαχείρισης των υγρότοπων της Μικρής Πρέσπας, όπως αυτοί ορίζονται στο πλαίσιο των μακροπρόθεσμων και ετήσιων διαδικασιών προγραμματισμού που λαμβάνουν χώρα σε ένα πολύ-επίπεδο σχήμα λήψης αποφάσεων, σε τοπική / περιφερειακή κλίμακα.   

Το παρακάτω διάγραμμα αποδίδει σχηματικά  τον σκοπό, τους αντικειμενικούς στόχους, τους στόχους διαχείρισης και τις δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν για την επίτευξη του κύριου σκοπού, ο οποίος συνοψίζεται ως “διατήρηση ενός υγιούς και λειτουργικού οικοσυστήματος προσαρμοσμένου στην κλιματική αλλαγή, που δίνει έμφαση σε σημαντικά υδρόβια πτηνά και πληθυσμούς ψαριών”.

Σχήμα 1: Σχηματική αποτύπωση του σκοπού, των αντικειμενικών στόχων, των στόχων διαχείρισης και των δράσεων του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds.  

Ο κύριος στόχος οδηγεί στη διατήρηση ενός μωσαϊκού οικότοπων στους υγροτόπους της Μικρής Πρέσπας, προκειμένου να διασφαλιστεί η διατήρηση διαφόρων λειτουργιών για την προστασία της βιοποικιλότητας, κυρίως μέσω της αποκατάστασης των δραστηριοτήτων διαχείρισης της βλάστησης. Οι αντικειμενικοί στόχοι διαχείρισης για την επίτευξη αυτού του σκοπού αφορούν την αποκατάσταση και διαχείριση σημαντικών περιοχών διατροφής υδρόβιων πτηνών και χώρων ωοτοκίας ψαριών, την αποκατάσταση λειτουργίας των εκβολών ρεμάτων που συνδέονται με τη λίμνη, και την προστασία αποικιών υδρόβιων πτηνών που υφίστανται στον καλαμιώνα. 

Μπορούν να τεθούν συγκεκριμένοι στόχοι που αντιπροσωπεύουν μια μακροπρόθεσμη δέσμευση για τη διατήρηση σημαντικών πληθυσμών υδρόβιων πτηνών και ψαριών, αλλά στο πρακτικό επίπεδο εφαρμογής θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι διαχειριστικοί στόχοι και, ακόμη περισσότερο, η έκταση της εφαρμογής της δράσης, πρέπει να επαναπροσδιορίζεται και να προσαρμόζεται στις ετήσιες συνθήκες. Οι υγρότοποι της Μικρής Πρέσπας σχηματίζουν ένα δυναμικό σύστημα με ένα μωσαϊκό οικότοπων, το οποίο ποικίλει ανάλογα με μια σειρά παραγόντων που σχετίζονται με το ετήσιο καθεστώς στάθμης του νερού, την ικανότητα των ενδιαφερομένων να συμβάλλουν στη διαχείριση, και τη διαθεσιμότητα εργαλείων για την εφαρμογή της διαχείρισης, μεταξύ άλλων. 

Το καθεστώς της στάθμης των υδάτων είναι ο κύριος παράγοντας για το κατά πόσο οι περισσότερες δραστηριότητες διαχείρισης μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά, και ταυτόχρονα καθορίζει εάν το αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων διαχείρισης (συνήθως του προηγούμενου έτους) θα είναι επιτυχές σε σχέση με τους στόχους διατήρησης.  Με λίγα λόγια, τα υψηλά επίπεδα νερού την άνοιξη επηρεάζουν θετικά την έκταση των υγρών λιβαδιών (πλημμυρισμένες περιοχές με χαμηλή βλάστηση/ χώροι διατροφής για υδρόβια πτηνά και χώροι αναπαραγωγής για ψάρια), καθώς και τον βαθμό κατάκλυσης  γύρω από τις αποικίες των υδρόβιων πτηνών, που αποτελεί απαιτούμενο για την ασφάλειά τους από τα αρπακτικά ζώα· η χαμηλότερη στάθμη του νερού το καλοκαίρι και το φθινόπωρο καθιστούν δυνατή την υλοποίηση δραστηριοτήτων κοπής και βόσκησης κατά μήκος της παράκτιας ζώνης, με το επίπεδο της στάθμης να καθορίζει τα εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιηθούν και τον βαθμό εμπλοκής των τοπικών ενδιαφερόμενων φορέων και ιδιωτών·  για τους σκοπούς της άρδευσης απαιτούνται επίσης σχετικά υψηλά επίπεδα νερού. Το απρόβλεπτο της στάθμης των υδάτων στην αρχή του έτους οδηγεί αναπόφευκτα σε ένα ετήσιο προσαρμοστικό πρότυπο διαχείρισης, στο οποίο απαιτούνται τροποποιήσεις από τους ενδιαφερόμενους φορείς/διαχειριστές   (ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών (ΦΔΕΠαΠ) για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) και οι κτηνοτρόφοι για την υλοποίηση).

Σχήμα 2: Διαδικασίες οργάνωσης και λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση του υγρότοπου στη Λίμνη Μικρή Πρέσπα.

Έχει συσταθεί ένα πολυσυμμετοχικό σχήμα λήψης αποφάσεων, η Επιτροπή Διαχείρισης Υγρότοπου (ΕΔΥ, επίσης Βήμα 1.2), που περιλαμβάνει όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς οι οποίοι σχετίζονται και επηρεάζονται από τη διαχείριση του νερού και της υγροτοπικής βλάστησης. Η ΕΔΥ συνεδριάζει κάθε χρόνο στις αρχές της άνοιξης, προκειμένου να αξιολογήσει τις τρέχουσες συνθήκες, να προτείνει κατάλληλα μέτρα και να επιτύχει συναίνεση μεταξύ όλων των εμπλεκομένων. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται αφορούν: (α) τη διαχείριση της στάθμης του νερού (δηλαδή, διαχείριση του θυροφράγματος)· (β) τους στόχους διαχείρισης υγροτοπικής  βλάστησης   (δηλαδή, την επιφάνεια των περιοχών που πρόκειται να αποτελέσουν αντικείμενο διαχείρισης με κοπή βλάστησης και/ή βόσκηση)· (γ) τη χωροθέτηση των αντιπυρικών ζωνών και των ζωνών αποκλεισμού διαχείρισης (λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές στις θέσεις αναπαραγωγής των υδρόβιων πτηνών)· και τελικά τον καθορισμό (δ) της συμμετοχής των ενδιαφερομένων φορέων στις δραστηριότητες διαχείρισης (με βάση την ποσότητα της βιομάζας που μπορεί να εξαχθεί και/ή τις περιοχές που ορίζονται για βόσκηση).  

Οι αποφάσεις της ΕΔΥ διαβιβάζονται στον ΦΔΕΠαΠ, ο οποίος υιοθετεί τις αποφάσεις, και οργανώνει και συντονίζει τις δραστηριότητες που πρόκειται να υλοποιηθούν από διαφορετικούς ενδιαφερόμενους φορείς εντός του υγροτόπου.  Ο ΦΔΕΠαΠ διαδραματίζει βασικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, καθώς καλεί τους κτηνοτρόφους να δηλώσουν το ενδιαφέρον τους για κοπή βλάστησης και/ή βόσκηση των κοπαδιών τους στον υγρότοπο, και επιβλέπει όλες τις ενέργειες στη συνέχεια.

Αντίστοιχα, η επιλογή των εργαλείων που θα χρησιμοποιηθούν στην ετήσια διαχείριση της βλάστησης των υγρότοπων καθορίζει επίσης το είδος της εργασίας που μπορεί να εκτελεστεί εντός του υγροτόπου υπό μεταβαλλόμενες συνθήκες. Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds, η ΕΠΠ αγόρασε μηχανήματα που μπορούσαν να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών συνθηκών εδάφους και στάθμης νερού και αυτά παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα.