3.4. Μελέτες σκοπιμότητας σχετικά με τη χρήση των υποπροϊόντων διαχείρισης

Οι προβλεπόμενες δραστηριότητες κοπής της υγροτοπικής βλάστησης των  απαιτούν επίσης την απομάκρυνση των κομμένων καλαμιών/κομμένης βλάστησης από τον υγρότοπο, αν και η δυνατότητα απομάκρυνσης μιας ορισμένης ποσότητας βιομάζας εξαρτάται επίσης από τη δυνητική χρήση αυτής της βιομάζας. Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE15 NAT/GR/000936 – Prespa Waterbirds, εξετάστηκαν τρεις εναλλακτικές λύσεις για τη χρήση της εξαγόμενης (παραγόμενης) βιομάζας, ως μέσο για την προώθηση της χρήσης της μεταξύ των ενδιαφερομένων φορέων και των αρχών. Πιο συγκεκριμένα, εκπονήθηκαν τρεις μελέτες σκοπιμότητας για τη χρήση της βιομάζας από καλάμι, ως θερμαντικό υλικό, ως ζωοτροφή και ως βελτιωτικό εδάφους.   

Η πιθανή χρήση βιομάζας από καλάμι που παράγεται από έναν υγρότοπο καθορίζεται από τέσσερις κύριους παράγοντες:  (α) ποιότητα της εξαγόμενης βλάστησης καλαμιών· (β) ποσότητα που εξάγεται ανά έτος· (γ) οικονομική βιωσιμότητα της χρήσης αυτής της ποσότητας· και (δ) δυνατότητες συνέργειας μεταξύ διάφορων ενδιαφερομένων μερών.  

Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της εξαγόμενης βλάστησης εξαρτώνται κυρίως από τη χρονική στιγμή της κοπής της, αλλά και, κατά δεύτερο λόγο, από τη μακροπρόθεσμη διαχείριση της υγροτοπικής βλάστησης εντός μιας περιοχής. Η θερινή κοπή του καλαμιού μειώνει την ανταγωνιστική του ικανότητα, επιτρέπει ένα πιο ποικιλόμορφο μείγμα βλάστησης και μπορεί τελικά να οδηγήσει στην εξάλειψη του καλαμιού · ταυτόχρονα όταν η βλάστηση καλαμιών κόβεται το καλοκαίρι, παραμένει πράσινη και διατηρεί υψηλότερα ποιοτικά χαρακτηριστικά (π.χ. θρεπτικά στοιχεία, επίπεδα πρωτεϊνών κλπ.). Το καλάμι που κόβεται το καλοκαίρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ζωοτροφή ή ως εδαφοβελτιωτικό για χωράφια φτωχά σε θρεπτικά συστατικά, ενώ η επαναλαμβανόμενη κοπή μακροπρόθεσμα τείνει να οδηγήσει στην αντικατάσταση του καλαμιού από άλλα ποώδη είδη, που είναι πιθανώς πιο πολύτιμα ως ζωοτροφές.  Η χειμερινή κοπή του καλαμιού από την άλλη, τείνει να διατηρήσει την κυριαρχία του, καθώς τα θρεπτικά συστατικά συγκεντρώνονται στο ριζικό σύστημα, επιτρέποντας τον πολλαπλασιασμό του φυτού την άνοιξη. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της κοπής τον χειμώνα εξαρτώνται επίσης από το καθεστώς της στάθμης του νερού, καθώς η ολοκληρωτική κατάκλυση των κομμένων βλαστών ενδέχεται να οδηγήσει σε στέρηση οξυγόνου για τις ρίζες, αποτρέποντας την επακόλουθη εκ νέου ανάπτυξη. Το ξηρό καλάμι που κόβεται κατά τη χειμερινή περίοδο παρουσιάζει χαμηλότερη περιεκτικότητα σε υγρασία και χαμηλότερη περιεκτικότητα σε τέφρα και άλλες ανόργανες ενώσεις, καθιστώντας το πιο χρήσιμο για χρήση ως θερμαντικό υλικό, ενώ το ξηρό καλάμι χρησιμοποιείται συχνά σε παραδοσιακές δραστηριότητες, όπως είναι αυτή της κατασκευής αχυροσκεπών ή ως μονωτικό υλικό.   

Η ποσότητα του καλαμιού που εξάγεται μέσω κοπής είναι επίσης απρόβλεπτη σε ένα βαθμό, και εξαρτάται από τους ετήσιους στόχους διαχείρισης και την εφαρμογή της διαχείρισης, καθώς και από την ικανότητα εξαγωγής της κομμένης βιομάζας από τον υγρότοπο. Η κοπή καλαμιών στην παράκτια ζώνη, κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων περιόδων και υπό ευνοϊκό καθεστώς στάθμης του νερού (δηλαδή σε σχετικά χαμηλή στάθμη νερού το καλοκαίρι – φθινόπωρο) μπορεί να διεξαχθεί με τη χρήση εξοπλισμού δεματοποίησης, ενώ η βλάστηση που έχει κοπεί σε υγρό (αλλά όχι πλημμυρισμένο) έδαφος από αμφίβια κοπτικά τον χειμώνα, δεν μπορεί να μεταφερθεί τόσο εύκολα στη στεριά. Ειδικότερα στην περιοχή της Μικρής Πρέσπας, η εξαγόμενη βιομάζα που προέρχεται από την παράκτια ζώνη και η ποσότητα που συλλέγεται εξαρτάται επίσης από τον βαθμό συνεργασίας με τα ενδιαφερόμενα μέρη.  

Η βιωσιμότητα της εξαγωγής καλαμιών σχετίζεται επίσης με την επιλεγμένη χρήση του υλικού· για παράδειγμα, οι ενδιαφερόμενοι φορείς (π.χ., οι κτηνοτρόφοι που επιθυμούν να αποκτήσουν ζωοτροφές) θα συμβάλλουν στη διαχείριση των υγρότοπων προκειμένου να αυξηθούν οι αποδόσεις, οδηγώντας στην εφαρμογή της κατάλληλης διαχείρισης σε μια ευρύτερη περιοχή των καθορισμένων υγροτοπικών περιοχών . Τέλος, ο προσδιορισμός των πιθανών χρήσεων για την εξαγόμενη βιομάζα, μπορεί να αναδείξει συνέργειες μεταξύ διαφόρων ενδιαφερομένων για τη διαχείριση υγρότοπων, να αυξήσει το κοινωνικοοικονομικό όφελος και, μέσω ενός κοινοτικού σχεδίου διαχείρισης, να αυξήσει τα θετικά αποτελέσματα της διαχείρισης των υγρότοπων, εφόσον οι στόχοι διατήρησης (και όχι η απόδοση) οδηγούν την εφαρμογή. 

Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds, από νωρίς καταβλήθηκαν προσπάθειες για τον προσδιορισμό των πιθανών χρήσεων της βιομάζας καλαμιών, και εξετάστηκαν διάφορες εναλλακτικές λύσεις λαμβάνοντας υπόψη την αδυναμία προβλεψιμότητας των ποσοτήτων που εξάγονται ετησίως. Από αυτή την άποψη, δύο μελέτες αφιερώθηκαν στη χρήση βιομάζας καλαμιών ως θερμαντικό υλικό, σε συνδυασμό με άλλη διαθέσιμη βιομάζα από το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών (π.χ. εισαγόμενα στελέχη καλαμιών Arundo donax, και φυτικό υλικό που περισσεύει από την καλλιέργεια φασολιών): (α) μια μελέτη σκοπιμότητας σχετικά με την παραγωγή θερμότητας για δημοτικά κτίρια· και (β) μια μελέτη για τον προσδιορισμό τεχνολογιών και διαδικασιών για τη χρήση του καλαμιού ως υλικού θέρμανσης.  Παράλληλα, σε συνεργασία με τους αγρότες, το υλικό του καλαμιού δοκιμάστηκε ως βελτιωτικό εδάφους στην καλλιέργεια φασολιών. Τέλος, καθώς αυξήθηκε το ενδιαφέρον για τη χρήση καλαμιών και υλικού από τη βλάστηση του υγροτόπου από τους κτηνοτρόφους της περιοχής, το πρόγραμμα LIFE Prespa Waterbirds εξέτασε επίσης τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του υλικού που εξάγεται σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, τόσο το kαλοκαίρι όσο και το fθινόπωρο.  

Οι μελέτες σκοπιμότητας και τα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με τη χρήση του καλαμιού παρατίθενται παρακάτω. Παρόλο που οι περισσότερες μελέτες είναι στην Ελληνική γλώσσα, παρέχονται περιλήψεις στην Αγγλική γλώσσα στους συνδέσμους.  

Μελέτη αξιοποίησης της διαθέσιμης βιομάζας για τη θέρμανση δημοτικών κτιρίων

Αξιολόγηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών διαθέσιμης βιομάζας για χρήση ως ζωοτροφή   

Αξιολόγηση χρήσης διαθέσιμης βιομάζας στη βελτίωση καλλιεργούμενων εδαφών