4.2. LIFE Prespa waterbirds: Εφαρμογή διαχείρισης σε μεγάλη κλίμακα

Ειρήνη Κουτσερή

Εταιρία Προστασίας Πρεσπών

Σε αυτό το βήμα, θα περιγράψουμε με περισσότερα στοιχεία την υλοποίηση των δραστηριοτήτων διαχείρισης υγρότοπων εντός του χρονικού διαστήματος των τριών ετών του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds. Χρησιμοποιούμε ως βάση τον ετήσιο προγραμματισμό και μια επιλογή επιτόπιων προβλημάτων και του τρόπου με τον οποίο αυτά ξεπεράστηκαν, ή του τρόπου που αυτά οδήγησαν σε μια προσαρμογή των στόχων που είχαν τεθεί.

Προγραμματισμός και υλοποίηση της διαχείρισης βλάστησης υγρότοπων στην παράκτια ζώνη

Το σύνολο του προγραμματισμού διαχείρισης υγρότοπων είχε ενσωματωθεί στα ετήσια επιχειρησιακά σχέδια (OPs) τα οποία παρουσιάστηκαν στον ΦΔΕΠαΠ και εγκρίθηκαν από αυτόν (βλέπετε επίσης Βήμα 3.3 για τη διαδικασία έγκρισης). Σε συνέχεια των αρχικών μελετών και αξιολογήσεων του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds, εκπονήθηκε το πρώτο Επιχειρησιακό Σχέδιο (OP) το 2018 το οποίο περιλάμβανε μια αναθεώρηση της μακροπρόθεσμης διαχείρισης όπως επίσης και την παρουσίαση αναλυτικών προτάσεων για τις εργασίες κοπής, διαχωρίζοντας αυτές σε εργασίες που θα εκτελούνταν από την ΕΠΠ ως μέρος του Προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds και εργασίες που θα εκτελούνταν από τοπικούς κτηνοτρόφους.

Σχήμα 1: Χάρτης προγραμματισμού για το πρώτο έτος διαχείρισης τόπων που βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της Μικρής Πρέσπας

Οι “Περιοχές Διαχείρισης” κατά μήκος της παράκτιας ζώνης ήταν σαφώς καθορισμένες ευρύτερες περιοχές στις οποίες θα έπρεπε να διενεργηθεί κοπή και/ή βόσκηση, ενώ οι “Τόποι Διαχείρισης” ήταν καθορισμένα τμήματα των περιοχών διαχείρισης, η διαχείριση των οποίων έπρεπε να διενεργηθεί με κοπή της βλάστησης στα πλαίσια του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds (Σχήμα 1). Σύμφωνα με το πρόγραμμα, αποφασίστηκε ότι οι βαθύτερες περιοχές έπρεπε να κοπούν, ως μέσο μετριασμού των επιδράσεων της κλιματικής αλλαγής, και ειδικότερα η προβλεπόμενη αύξηση της συχνότητας των ετών ξηρασίας που συνοδεύονται από χαμηλή στάθμη νερού· πιο συγκεκριμένα, η κοπή στα χαμηλά επίπεδα νερού (έως τα 853.80) είναι ένα μέτρο που θα εξασφάλιζε την επίτευξη κατάκλυσης σε 8 από τα 10 έτη, έστω ακόμα και σε περιορισμένο βαθμό (με βάση τα δεδομένα των 10 τελευταίων ετών για τη στάθμη του νερού).

Παρόμοιες δραστηριότητες διαχείρισης προτάθηκαν για το 2019. Το 2020, αποφασίστηκε ότι ο προγραμματισμός θα έπρεπε να είναι πιο γενικός εντός των “Περιοχών Διαχείρισης”, υπογραμμίζοντας το γεγονός ότι αυτές οι περιοχές διαχειρίζονταν από κοινού από τους κτηνοτρόφους και την ΕΠΠ, και δεν κρινόταν αναγκαία η θέσπιση προκαθορισμένων ορίων για την συνεισφορά τους στις δραστηριότητες διαχείρισης, όπως είναι η κοπή και η βόσκηση (βλέπετε Σχήμα 2 για τον προγραμματισμό του 2020). Επιπλέον, η αρχική κοπή που διενεργήθηκε στα βαθύτερα τμήματα του υγρότοπου κατά τα έτη 2018 και 2019 απομάκρυνε τυχόν παλαιά και ακόμη όρθια στελέχη ξηρού καλαμιού, και αύξησε το ενδιαφέρον των κτηνοτρόφων για την απομάκρυνση, δεματοποίηση και χρήση φρέσκων καλαμιών και λοιπής βλάστησης ως ζωοτροφή, οδηγώντας σε υψηλότερες συνεισφορές ως προς τη διαχείριση.

Σχήμα 2: Χάρτης προγραμματισμού των δραστηριοτήτων κοπής βλάστησης για το 2020· σημειώστε το γεγονός ότι οι δράσεις διαχείρισης δεν διαχωρίστηκαν σε επιμέρους τόπους στους οποίους το πρόγραμμα LIFE Prespa Waterbirds θα πραγματοποιούσε κοπές, αλλά είναι γενικευμένες σε ολόκληρες Περιοχές Διαχείρισης, όπου είναι απαραίτητη η διαχείριση με διάφορα μέσα.

Όσον αφορά την υλοποίηση, οι παρακάτω χάρτες (Σχήματα 3, 4 και 5) και o πίνακας συνοψίζουν το πώς πραγματοποιήθηκε η διαχείριση μέσω της κοπής βλάστησης στην παράκτια ζώνη κατά το χρονικό διάστημα 2018 έως 2020.

Υπάρχουν αξιοσημείωτες διαφορές στην έκταση των κοπών της κοπής που διενεργούνται κάθε έτος, και αυτές αποδίδονται κυρίως σε τρεις σημαντικούς παράγοντες:

α. Το 2018 ήταν ένα υγρό έτος, με τη στάθμη του νερού να φθάνει στα ύψιστα όριά της, γεγονός που δεν επέτρεψε βέβαια την πρώιμη κοπή της βλάστησης στις βαθύτερες περιοχές, και έτσι ούτε οι μεμονωμένοι κτηνοτρόφοι ούτε η ομάδα της ΕΠΠ μπόρεσαν να κόψουν τη μέγιστη δυνατή έκταση βλάστησης.

β. Επιπρόσθετα, υπήρξε καθυστερημένη έναρξη των εργασιών κοπής στα πλαίσια του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds του 2018, η οποία οφειλόταν τόσο στην υψηλή στάθμη νερού όσο και σε μια καθυστέρηση στην παράδοση των σχετικών μηχανημάτων στην ΕΠΠ (Οκτώβριος 2018), η οποία επέτρεψε μόνο ένα μικρό χρονικό διάστημα για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων.

γ. Σε συνέχεια του 2018, τα δύο επόμενα έτη ήταν εξαιρετικά ξηρά, με χαμηλή στάθμη νερού· ως προς τη διαχείριση, αυτά λειτούργησαν επωφελώς, καθώς ένα μεγάλο τμήμα της παράκτιας ζώνης έγινε αντικείμενο διαχείρισης μέσω κοπής κατά το 2019· όμως, το 2020, οι εργασίες κοπής κάλυψαν μικρότερο εύρος, καθώς στα υψηλότερα/πιο ξηρά τμήματα, είτε πραγματοποιήθηκε βόσκηση, είτε η βλάστηση στέγνωσε τελείως στις αρχές του καλοκαιριού, καθιστώντας την κοπή μη αναγκαία και/ή τη βλάστηση μη ωφέλιμη για χρήση ως ζωοτροφή.

Πίνακας: Εφαρμογή κοπών στον υγρότοπο σε νούμερα
Έτος	2018	2019	2020
Έκταση κοπών (στρέμματα)	510	830	620
% Συμμετοχή των κτηνοτρόφων στις κοπές	51%	38%	48%

Τι ισχύει με τη βόσκηση

Καθώς τα καλάμια, και γενικά τα υψηλά ελόφυτα, απομακρύνονται επανειλημμένα από την παράκτια ζώνη, η βλάστηση βαθμιαία μεταβάλλεται και προσομοιάζει ολοένα περισσότερο με λιβαδική. Αυτό, όπως σημειώθηκε παραπάνω, αυξάνει το ενδιαφέρον των κτηνοτρόφων για τη συμμετοχή τους σε εργασίες κοπής. Ταυτόχρονα, ορισμένοι από τους τόπους που υφίστανται διαχείριση γίνονται ολοένα πιο κατάλληλοι για βόσκηση, και καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds, έχουμε παρατηρήσει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την εφαρμογή της βόσκησης από ιδιοκτήτες βοοειδών. Η εφαρμογή της βόσκησης από κοπάδια ζώων σε συνδυασμό με τις εργασίες κοπής, αποτελούν έναν βιώσιμο τρόπο περιορισμού της επαν-ανάπτυξης των καλαμιών στην παράκτια ζώνη και διατήρησης των υγρολιβαδικών εκτάσεων. Εντούτοις, σε ορισμένες περιοχές, η παράκτια ζώνη γειτονεύει με καλλιεργούμενους αγρούς , και η βόσκηση σε αυτές τις περιοχές ενδέχεται να δημιουργήσει διενέξεις με τους γεωγούς – κατόχους αυτών των χωραφιών, καθώς ένα κοπάδι είναι πιθανό να εισέλθει σε ένα χωράφι και να καταστρέψει τις καλλιέργειες. Προκειμένου να ξεπεραστεί αυτό, το πρόγραμμα LIFE Prespa Waterbirds εξασφάλισεσε τις δέουσες αδειοδοτήσεις και τον εξοπλισμό έτσι ώστε να περιφράξει προσωρινά συγκεκριμένες περιοχές με ηλεκτροφόρους φράκτες. Αυτό εφαρμόστηκε σε μία περιοχή (Οπάγια/ Σλάτινα Πλατέως) το 2020, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών κοπής τον Ιούλιο· το 2021, το πρόγραμμα διοργανώνει παρομοίως τη λήψη αδειοδοτήσεων και εξοπλισμού προκειμένου να περιφραχτεί μια ακόμα περιοχή στη Μικρολίμνη, με βάση το ενδιαφέρον συγκεκριμένων κτηνοτρόφων.

Διδάγματα που αντλήθηκαν, και τα οποία επηρεάζουν το μέλλον της εφαρμογής

Συνολικά, το πρόγραμμα LIFE Prespa Waterbirds έχει προσφέρει ένα ιδιαίτερα αναγκαίο υπόβαθρο για ποικίλα ζητήματα που συνδέονται με την υλοποίηση της διαχείρισης υγροτοπικής βλάστησης. Ορισμένα γενικά συμπεράσματα και διδάγματα που αντλήθηκαν μέσω αυτού του προγράμματος συνοψίζονται παρακάτω:

• Η προστασία των υγρότοπων, όπως επίσης και η διαχείριση της βλάστησης και των νερών πρέπει να βασίζονται σε επιστημονικά ορθές επιδιώξεις, αντικειμενικούς και ειδικούς στόχους, · ενώ οι επιδιώξεις πρέπει να είναι γενικές, οι αντικειμενικοί στόχοι πρέπει να προσαρμόζονται σε ετήσια βάση προκειμένου να λαμβάνουν υπόψη αλλαγές, απρόβλεπτους παράγοντες, και τον βαθμό ενδιαφέροντος για συμμετοχή από κάθε ενδιαφερόμενο (π.χ., κτηνοτρόφοι).

• Η συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα κίνητρα που παρέχονται, τα οποία είναι επωφελή για τις δραστηριότητές τους· παρά το ότι αυτή η συμμετοχή είναι πολύ σημαντική για την επιτυχή υλοποίηση, αυτή θα πρέπει να καθοδηγείται πάντα από τους σκοπούς προστασίας και να οργανώνεται από τον υπεύθυνο του τόπου που υφίσταται διαχείριση (στην περίπτωση μας, τονΦΔΕΠΠ).

• Ανάλογα με τις ποικίλες συνθήκες που ισχύουν κάθε έτος, οι μεμονωμένοι ενδιαφερόμενοι φορείς ενδέχεται να επωφελούνται σε ποικίλο βαθμό, και συνεπώς, πρέπει να καταβάλλονται προσπάθειες προκειμένου να διατηρείται υψηλό το ενδιαφέρον αυτών των φορέων, με τις προσπάθειες υλοποίησης και τα οφέλη να κατανέμονται δίκαια από τον ΦΔΕΠΠ.

• Οι μακροχρόνιες λύσεις, που εφαρμόζονται από τους ενδιαφερόμενους (βόσκηση και/ή κοπή), είναι πάντα προτιμότερες, καθώς αυτές εξασφαλίζουν τη συνέχιση των ενεργειών πέρα από τα πλαίσια ενός προγράμματος, και ταυτόχρονα αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για τη διατήρηση των ιδανικών συνθηκών στους υγρότοπους.

Ο συντονισμός με τους τοπικούς κτηνοτρόφους αποτελεί μια βασική πρακτική για τη συντονισμένη και αποτελεσματική εφαρμογή των δραστηριοτήτων διαχείρισης. Πηγές φωτογραφιών: Αρχείο ΕΠΠ/ I. Κουτσερή

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Wetland management planning processes

Chatterjee, A., Phillips, B & Stroud, D.A. 2008. Wetland Management Planning. A guide for site managers. WWF, Wetlands International, IUCN & Ramsar Convention. 76 pp.

https://www.fws.gov/international/pdf/guide-wetlands-management-2008.pdf

Ramsar Convention Secretariat, 2010. Managing wetlands: Frameworks for managing Wetlands of International Importance and other wetland sites. Ramsar handbooks for the wise use of wetlands, 4th edition, vol. 18. Ramsar Convention Secretariat, Gland, Switzerland.

https://www.ramsar.org/sites/default/files/documents/pdf/lib/hbk4-18.pdf

Springate-Baginski, O., Allen, D. and Darwall, W.R.T. (eds.) 2009. An Integrated Wetland Assessment Toolkit: A guide to good practice. Gland, Switzerland: IUCN and Cambridge, UK: IUCN Species Programme. xv+144p.

https://portals.iucn.org/library/efiles/documents/2009-015.pdf