5.3. Οικολογία και παρακολούθηση των ψαριών

Δρ. Γιώργος Κατσαδωράκης

Δρ. Γιώργος Κατσαδωράκης

Εταιρία Προστασίας Πρεσπών

Εισαγωγή


Τα ψάρια είναι πολύ σημαντικό στοιχείο όλων των τύπων υδατικών οικοσυστημάτων, αλλά στο επίπεδο της διαχείρισης και της διατήρησης, ακριβώς επειδή ζουν στο νερό, έχουμε πολύ λιγότερες γνώσεις και κατανόηση των στρατηγικών διαβίωσης και της συμπεριφοράς τους, σε σύγκριση με τα χερσαία ζώα.

Όλα τα ψάρια κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με διάφορα χαρακτηριστικά του κύκλου ζωής τους, τα ενδιαιτήματα που προτιμούν, και τα χαρακτηριστικά της φυσιολογίας τους, με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: είδη που προτιμούν στάσιμα ύδατα έναντι αυτών που προτιμούν ρέοντα ύδατα, διαφορετικοί βιότοποι και υποστρώματα που απαιτούνται για την αναπαραγωγή (λιθοφιλικά, αμμοφιλικά, φυτοφιλικά – είδη που προτιμούν χαλίκια, άμμο ή φυτά αντίστοιχα), τύποι διατροφής (πλαγκτοφάγα, παμφάγα, φυτοφάγα, σαπροφάγα, βενθοφάγα, σαρκοφάγα, κλπ.), μετακινήσεις για αναπαραγωγή, ανοχή στη θερμοκρασία, το φως και το οξυγόνο, κλπ.

Τα ψάρια των γλυκών νερών καταλαμβάνουν μια ζωτική θέση στα τροφικά δίκτυα, όχι μόνο λόγω του πλαγκτού, του αποσυντιθέμενου υλικού και των φυτών κλπ., που καταναλώνουν, αλλά και επειδή αποτελούν σημαντικά είδη θηραμάτων για πουλιά και θηλαστικά, με ορισμένα είδη να καταναλώνουν άλλα ψάρια φυσικά. Τα ψάρια είναι επίσης σημαντικά ως παράγοντες που επηρεάζουν ή τροποποιούν την ποιότητα του νερού (για παράδειγμα, οι μεγάλοι πληθυσμοί ψαριών που καταναλώνουν πλαγκτόν επηρεάζουν τα υδρόβια οικοσυστήματα με πολύ διαφορετικούς τρόπους από ότι οι μεγάλοι πληθυσμοί φυτοφάγων ψαριών).

Σε ορισμένα υδάτινα σώματα, τα ψάρια έχουν μεγάλη οικονομική σημασία μέσω της επαγγελματικής αλιείας (ή/και αλιείας προς ίδια κατανάλωση), η οποία μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο μέσω εισαγωγής ή μεταφοράς ξενικών ειδών, ή ενδεχομένως, ακατάλληλης διαχείρισης.

Η ιχθυοπανίδα των λιμνών των Πρεσπών

Είκοσι τέσσερα είδη ψαριών και δύο είδη υβριδίων, μεταξύ των οποίων 8 τοπικά ενδημικά και ένα ενδημικό των Νότιων Βαλκανίων (Crivelli κ.α., 1997)), έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής στις λίμνες των Πρεσπών. Δώδεκα από αυτά εισήχθησαν ή μεταφέρθηκαν από αλλού κάποια στιγμή στο παρελθόν, αλλά δεν έχουν όλα κατορθώσει να εγκαθιδρύσουν βιώσιμους πληθυσμούς. Πολλά είδη αναπαράγονται μόνο στα ενδιαιτήματα της λίμνης, λίγα αναπαράγονται τόσο στη λίμνη όσο και σε εισερχόμενα ρέματα, και ένα (η ενδημική πέστροφα των Πρεσπών, Salmo peristericus) αναπαράγεται μόνο σε τέσσερις ποταμούς των ανατολικών ακτών της Μεγάλης Πρέσπας, στην Ελλάδα και τη Βόρεια Μακεδονία. Δύο σημαντικά χαρακτηριστικά της ιχθυοπανίδας των λιμνών είναι η έλλειψη αποκλειστικά αρπακτικών ειδών ψαριών και το γεγονός ότι η πλειονότητα των ιθαγενών ειδών ψαριών είναι είδη που απαντώνται σε ρέοντα νερά. Με βάση τα ενδημικά τους ψάρια, οι λίμνες των Πρεσπών συγκαταλέγονται μεταξύ των δώδεκα υγρότοπων υψηλής προτεραιότητας για διατήρηση στη Μεσογειακή Ευρώπη (Smith & Darwall 2006).

Παρακολούθηση και έρευνα των ψαριών από την ΕΠΠ

Έχοντας αναγνωρίσει τη σημασία των ψαριών για την οικολογική ακεραιότητα της περιοχής, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών πραγματοποιεί έρευνα και παρακολούθηση των ψαριών δίνοντας έμφαση στη διατήρηση των ενδημικών ειδών. Μεταξύ των δράσεών της συγκαταλέγονται Σχέδια Δράσης για τη διατήρηση της μπράνας των Πρεσπών (Barbus prespensis) και της πέστροφας των Πρεσπών, καθώς και μελέτες για την οικολογία και τη διατήρηση του σκουμπουζιού των Πρεσπών (Chondrostoma prespense). Η ΕΠΠ παρακολουθεί επίσης την αφθονία του πληθυσμού των ψαριών των λιμνών κατά τα τελευταία 35 έτη.

Κύριες μέθοδοι εργασίας πεδίου

- Η παρακολούθηση των πληθυσμιακών τάσεων των ψαριών στις λίμνες πραγματοποιείται μέσω δειγματοληψίας που διενεργείται τρεις φορές ανά έτος με πειραματικά δίχτυα τα οποία περιλαμβάνουν δέκα διαφορετικά μεγέθη ματιών. Επίσης χρησιμοποιούνται βολκοί με μέγεθος ματιού 10 χιλιοστών, τρεις φορές ανά έτος, για μικρότερα είδη.

- Οι αριθμοί των ψαριών που εισέρχονται στα ρέματα για λόγους αναπαραγωγής την άνοιξη και το καλοκαίρι εκτιμώνται με βολκούς που μπλοκάρουν τη ροή για 1-2 ώρες τη νύχτα (κατά την οποία μεταναστεύουν τα ψάρια, προκειμένου να αποφευχθεί η θήρευση των πουλιών). Αυτή είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της επιτυχίας των μέτρων παρέμβασης για τον καθαρισμό των εκβολών από τη λάσπη και τα μακρόφυτα στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds.

- Η πυκνότητα αναπαραγωγής του κυπρίνου παρακολουθείται σε δέκα προκαθορισμένα σημεία στις όχθες των λιμνών, με άμεση παρατήρηση και καταμέτρηση των συμβάντων γονιμοποίησης, για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτή είναι επίσης μια μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των επεμβάσεων διαχείρισης των καλαμιώνων, στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE Prespa Waterbirds.

- Η πληθυσμιακή τάση της πέστροφας των Πρεσπών στον ποταμό του Αγίου Γερμανού παρακολουθείται κάθε τρία έτη, μέσω ποσοτικής ηλεκτραλιείας σε δέκα προκαθορισμένες εκτάσεις του ποταμού. Επίσης τα προηγούμενα χρόνια, η έρευνα για την πέστροφα των Πρεσπών επεκτάθηκε και στη Βόρεια Μακεδονία, με αποτέλεσμα το διασυνοριακό Σχέδιο Δράσης του 2008.

- Η διακύμανση στη σύνθεση της διατροφής των ιχθυοφάγων πτηνών παρακολουθείται μέσω της συλλογής και της ανάλυσης εμεσμάτων από νεοσσούς πελεκάνων και κορμοράνων. Συμπερασματικές παρατηρήσεις, κενά γνώσης και διδάγματα που αντλήθηκαν

- Υπάρχει πολύ περισσότερη δουλειά που πρέπει να γίνει, ιδίως όσον αφορά τον προσδιορισμό των προτιμήσεων για τους βιότοπους ωοτοκίας των περισσότερων ειδών ψαριών σε αυτές τις λίμνες.

- Η Πρέσπα είναι σημαντική για τους πληθυσμούς των ιχθυοφάγων πτηνών, και προκειμένου να είμαστε σε θέση να προβούμε σε οποιοδήποτε είδος διαχείρισης για διατήρηση της άγριας ζωής, είναι απαραίτητο να αποκτήσουμε μια βασική γνώση των κύριων οικολογικών χαρακτηριστικών και της κατάστασης του πληθυσμού των ψαριών σε αυτά τα υδάτινα σώματα. Αυτό είναι ένα έργο που απαιτεί χρόνο, προσπάθεια και πόρους, καθώς και πολλές διαφορετικές μεθόδους μελέτης.

- Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, τα ψάρια δεν γνωρίζουν σύνορα και η διαχείριση των αλιευτικών πόρων είναι μια πρόκληση που πρέπει να επιτευχθεί σε διασυνοριακή κλίμακα.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Crivelli, A.J., Koutseri, I. & S. Petkovski. 2008.THE PRESPA TROUT Salmo peristericus Karaman 1938 -Species Action Plan. Tour du valat, Society for the Protection of Prespa, BIOECO. https://www.spp.gr/trout%20sap_eng.pdf 

Crivelli, A.J., G. Catsadorakis, M. Malakou, E. Rosecchi. 1997. Fish and fisheries of the Prespa lakes (Lake Prespa, north-western Greece: a unique Balkan wetland). Hydrobiologia, Vol. 351, No. 1, 107-125.

Hartmann, W.D. 2009. Situational analysis of the fisheries in the Prespa basin. UNDP, GEF, 2009.

Society for the Protection of Prespa , WWF-Greece, Protection and Preservation of Natural Environment in Albania (PPNEA), Macedonian Alliance for Prespa (MAP). 2005. Strategic Action Plan for the Sustainable Development of the Prespa Park, Executive Summary, Aghios Germanos, Greece. 

Perennou, C., Gletsos, M., Chauvelon, P., Crivelli, A., DeCoursey, M., Dokulil, M., Grillas, P., Grovel, R. and Sandoz, A. (2009). Development of a Transboundary Monitoring System for the Prespa Park Area, Aghios Germanos, Greece, November 2009, 381pp. Information of this study and the full study can be found in http://www.spp.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=63&Itemid=68&lang=en 

Spirkovski, Z., Ilik-Boeva, D., Talevski, T., Palluqi, A., Kapedani, E. 2012. The fish of Prespa (in Albanian, Greek and Macedonian). UNDP. GEF.

Spirkovski, Ζ. (Team leader). 2012. Transboundary Fish and Fisheries Management Plan for the Prespa Lakes Basin. UNDP, GEF. 

Enjoy the short video for an overview of fish monitoring activities.

ΒΗΜΑΤΑ